Verwerking van trauma’s: voorkomen en helen

Je lichaam als leidraad

Wanneer we een bedreigende ervaring hebben gehad, en daarna gewoon doorgaan, spreken mensen bewonderend over ons, alsof het goed is dat we doen alsof er niets is voorgevallen. Lichamelijke signalen worden genegeerd.

In ons leven krijgen we allemaal onvermijdelijk te maken met bedreigende situaties. We raken er geestelijk en lichamelijk van uit balans. Gelukkig zijn wij van nature in staat om deze gebeurtenissen te verwerken, waarna we de draad van het leven weer op kunnen pakken.
Het instinctief afreageren  van de lichamelijke spanning, die is opgedaan tijdens de traumatische ervaring, blijk essentieel te zijn om lichamelijke en psychische klachten te voorkomen en om rust en balans te hervinden.

Wie herkent dit niet? Een heftige gebeurtenis en je voelt je letterlijk trillen op je benen.
Wanneer je in een heftig trauma zit, reageren je vecht- of vluchthormonen. Door de afgifte van stresshormonen gaan bloeddruk en hartslag omhoog, de pupillen verwijden zich, de ademhaling versnelt, de spieren spannen zich aan en de aandacht focust zich volledig op de bron van stress.
Er vind vasoconstrictie plaats van de spijsverteringsenzymen, vasolodatie van de arteriën. Meer bloed stroomt in je lichaam, je bloeddruk stijgt. In deze periode (of dit moment) denkt je lichaam niet aan een boterham en heeft het geen zin een boterham te verteren. Dit zie je vaak ook bij mensen die langdurig in stresssituaties verkeren, een bolle opgeblazen buik.
Na lichamelijke spanning, moeten we weer ontladen, om het lichaam bewust of onbewust te laten weten dat we de bedreigende situatie hebben overleefd. Hier is trillen vaak een voorbeeld van.
Na het ontladen, kunnen we ons sterker, zelfverzekerder en zelfbewuster voelen. Een verbondenheid met het leven en het zijn is hersteld, waardoor we op toekomstige stressvolle situaties flexibel kunnen reageren.

Helaas, deze ontlading van spanning vindt niet altijd plaats. Velen van ons zijn al van jongs af aan gewend om gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen te onderdrukken. Emoties toelaten en/of niet voelen, resulteert er in het latere leven in dat we niet op onze gevoelens kunnen vertrouwen.
Bij ontladen komen vaak heftige emoties, zoals angst en woede naar boven. Deze kunnen zo bedreigend en overweldigend aanvoelen, dat we het ontladen liever bewust of onbewust tegenhouden. De tol voor het onderdrukken van deze lichamelijke impulsen kan helaas groot zijn.  Als het lichaam zijn spanning niet kwijt kan, blijft het in een toestand van chronische stress gevangen.

Geen vertrouwen meer hebben of geen vertrouwen kunnen voelen, is een gevolg van de ontregeling van ons emotionele gevoelssysteem. Gevaar dat er in werkelijkheid niet is, en gevaar dat er wel degelijk is, merken we niet meer. Deze verandering van prikkelgevoeligheid wordt ook wel PTSS (posttraumatische stressyndroom) genoemd.

De traumatische gebeurtenis zelf veroorzaakt deze ziekteverschijnselen niet. Het wordt juist getriggerd door de negatieve energie die na een bedreigende gebeurtenis in ons lichaam vast wordt gehouden, en niet kan ontsnappen.  Bij een stressvolle situatie  kent het lichaam twee reacties: vluchten of vechten.  Wanneer geen van beide een optie is, worden we overspoeld door machteloosheid en hulpeloosheid. Logisch nadenken is op zo’n moment niet meer mogelijk.  Het limbische systeem in ons lichaam neemt de regie over, en alle handelingen verlopen onbewust. Onbewuste richtingloze vlucht of een instinctieve woeste tegenaanval kunnen we nog proberen als overlevingsmechanisme. Mislukt dit, dan slaat de angst toe. Een gevoel, zelfs een realiseren dat we verloren zijn. Het gevoel dat er een derde verdedigingsmechanisme in werking treedt: bevriezen.

Bevriezen wordt weleens dissociëren genoemd, is een toestand waarin we verdoofd of verward zijn. Deze verdovende werking word veroorzaakt door endorfine: een neurotransmitter die bij stress, angst en pijn wordt aangemaakt. Alles om ons heen lijkt te vertragen, emotionele reacties en waarnemingen raken verstoord. De verdovende werking ervan lijkt op morfine. Om geen pijn of angst te voelen, lijkt zelfs de dood dan vaak genadig.

Zodra je je weer in een omgeving bevindt, buiten deze stressvolle situatie, en je op lichamelijk niveau weer een gevoel van rust en veiligheid voelt, zal het lichaam zichzelf “ontdooien” , denk aan, trillen, beven, zweten, zuchten, diep ademhalen, gapen, enzovoort. Het lichaam is in staat om zichzelf volledig te herstellen van een stressvolle gebeurtenis: dat kan gebeuren op een moment dat het lichaam voelt en weet: we zijn veilig.

Dieren zijn prima in staat om dit bevriezen te vermijden door hun instincten niet te negeren.  Door onze goed ontwikkelde neocortex, kunnen wij dat als homo sapiens niet. Wij onderdrukken ons aangeboren vermogen van het lichaam om te ontladen. Zonder lichamelijke ontlading zal het angstcentrum in onze hersenen, de amygdala, vanuit het lichaam aanhoudend signalen krijgen die aangeven dat de bedreigende situatie nog steeds gaande is. De bedreiging komt nu niet van buitenaf, maar van binnenuit.

Een verklaring voor ons opgejaagde, onveilige gevoel en gedrag, wordt buiten onszelf gezocht, waardoor we de wereld om ons heen als nog bedreigender en onveiliger ervaren. Zelfs een onschuldige trigger kan ons stresssysteem zo activeren, dat het lichaam in een verhoogde staat van paraatheid blijft verkeren.

Een instinctieve impuls om de vastgezette lichamelijke spanning alsnog te ontladen, is om situaties op te zoeken die raakvlakken hebben met het oorspronkelijke trauma. Een voorbeeld hiervan is de prostituee of seksverslaafde die als kind seksueel werd misbruikt. Uit onderzoek is gebleken dat mensen als volwassene vaak in omstandigheden verzeild raken die lijken op de traumatische situaties in hun jeugd. Het omgekeerde gebeurt ook: gevoelens, gedachten, locaties en personen die doen denken aan het trauma worden juist vermeden.

Mensen die hier last van hebben, worden vaak sterk beperkt in hun doen en laten. Ze hebben een dergelijke gebeurtenis zodanig uit hun bewuste geheugen verdrongen, dat het helaas tot intensivering van het trauma kan leiden. Ook hier neemt de angst alleen maar toe, gevoelens van machteloosheid, hulpeloosheid, onveiligheid worden intensiever ervaren.

Als kind kun je getraumatiseerd raken door gebeurtenissen die voor een volwassene heel onbeduidend lijken. Denk aan voortdurend wijzen op onbeduidend gedrag, strenge regels, lijfstraf, enz. Voorbeelden van gedrag dat erop kan wijzen dat er op het lichamelijk niveau van het kind als volwassene nog spanning aanwezig is, zijn dwangmatige handelingen, repetitieve handelingen, onbeheerste woede-uitbarstingen, hyperactiviteit, schrikachtige reacties of teruggetrokken gedrag. Kinderen hebben als basis niet meer nodig dan een gevoel te hebben van bescherming, steun, geruststelling en veiligheid.

Een gevoel van veiligheid blijkt essentieel te zijn om stress te kunnen ontladen, zowel bij kinderen als bij volwassenen. Wanneer er een trauma, van welke aard ook, heeft plaatsgevonden, zorgt de interne spanningen voor een bedreigend gevoel.

Het zou wel mooi zijn als wij van jongs af aan de mogelijkheid krijgen om onze lichamelijke gewaarwording te ontwikkeling en kunnen richten op het voorkomen en/of helen van trauma’s. Hier is duidelijk dat binnen onze maatschappij of cultuur, een omslag nodig is.

Ziekten die onbegrepen zijn, zoals prikkelbaredarmsyndroom, chronische vermoeidheid, fybromyalgie, whiplash, frozen shoulder, enzovoort zijn voorbeelden van klachten die ontstaan bij de onbegrepen volwassene en/of het leven in een onveilige omgeving.
Steun, begrip, geruststelling, troost zijn manieren om weer te leren met jezelf om te gaan, en ook binnen een maatschappij te functioneren.
Meer bekendheid met jezelf en de rol die het lichaam speelt bij het ontladen van trauma’s, zal het makkelijker maken het ontladen toe te laten. Dan zien we het ontladen niet meer als een tekortkoming, maar als aangeboren wijsheid van het lichaam die ons helpt om gebeurtenissen te verwerken.

 

Kijk ook:

https://careconsultancylucille.nl/pagina/13500/vijfdaagse-aanpak-workshop